Dytiscidae maşgalasynyň agzalary suwa çümýän garynjalar, ýyrtyjy we ýyrtyjy tebigaty bilen tanalýan özüne çekiji suw mör-möjekleri.Tebigatda doglan bu awçylar özboluşly uýgunlaşmalara eýe bolup, ýyrtyjylaryny özlerinden has uly bolsa-da tutmakda we iýmekde ýokary täsir edýär.
Şol sebäpli akwariumda bolmagy, esasanam ownuk balyklary we karidesleri saklaýanlar uly problemalara sebäp bolup biler we sebäp bolar.
Bu makalada, suwa düşýän tomzaklaryň we olaryň liçinkalarynyň fiziki aýratynlyklaryny, iýmitleniş aýratynlyklaryny, ýaşaýyş siklini we ýaşaýyş şertlerini öwrenerin.Şeýle hem, suwa çümýän garynjalary akwariumlarda saklamak bilen baglanyşykly bolup biljek töwekgelçilikleri we pikirleri, esasanam kiçi balyklaryň we gysga ilatyň abadançylygyna howp abandyrjak şertlerde bellärin.
Dytiscidae etimologiýasy
“Dytiscidae” maşgala ady grekçe “dytikos” sözünden gelip çykyp, “ýüzmäge ukyply” ýa-da “suwa çümmek” manysyny berýär.Bu at bu maşgala degişli garynjalaryň suw tebigatyny we ýüzmek ukyplaryny ýerlikli görkezýär.
“Dytiscidae” adyny fransuz entomology Pýer Andre Latreille 1802-nji ýylda maşgala klassifikasiýasyny esaslandyranda döredipdi.Latreille entomologiýa we häzirki zaman mör-möjek taksonomiýasyny döretmek babatdaky möhüm goşantlary bilen tanalýar.
Umumy ady “Suw çümdürýän garynjalar” barada aýdylanda bolsa, bu at suwa çümmek we ýüzmekde ajaýyp ukyplary sebäpli aldy.
Suw çüwdürimleriniň ewolýusiýa taryhy
Suwa çümmek garynjalary Mezozoý döwründe (takmynan 252,2 million ýyl ozal) döräpdir.
Wagtyň geçmegi bilen dürli görnüşli görnüşleri, ululyklary we ekologiki aýratynlyklary bolan köp sanly görnüşiň ösmegine sebäp bolup, diwersifikasiýa geçdiler.
Bu ewolýusiýa prosesi, çümmek tomzaklaryna dünýädäki dürli süýji suwly ýerleri eýelemäge we üstünlikli suw ýyrtyjylaryna öwrülmäge mümkinçilik berdi.
Suw çüwdürimleriniň taksonomiýasy
Görnüşleriň takyk sany yzygiderli gözleglere sezewar edilýär, sebäbi täze görnüşler yzygiderli tapylýar we habar berilýär.
Häzirki wagtda dünýäde 4200 töweregi çümmek tomzagy bardy.
Suw çüwdürimleriniň paýlanyşy we ýaşaýyş ýeri
Suw çümdürýän garynjalar giňden ýaýrandyr.Esasan bu garynjalary Antarktidadan başga ähli yklymda tapyp bolýar.
Suw garynjalary köplenç durgun suw howdanlarynda (köller, batgalyklar, howuzlar ýa-da haýal hereket edýän derýalar) ýaşaýarlar, köp ösümlik we baý iýmit ilaty bilen üpjün edip biljek çuň haýwanlary has gowy görýärler.
Suw çümdürilişiniň beýany
Suw çüwdürimleriniň beden gurluşy, suw durmuşyna we ýyrtyjy gylyk-häsiýetlerine gowy uýgunlaşdyryldy.
Bedeniň görnüşi: Suwa çümýän garynjalar suwuň üsti bilen netijeli hereket etmäge mümkinçilik berýän uzyn, tekiz we gidrodinamiki görnüşe eýe.
Ölçegi: Çümýän tomzaklaryň ululygy görnüşlere baglylykda üýtgäp biler.Käbir iri görnüşleriň uzynlygy 1,5 dýuýma (4 sm) ýetip biler.
Reňk: Suwa çümýän garynjalar köplenç gara ýa-da goýy goňur reňkden ýaşyl ýa-da bürünç bedenine eýe.Reňk, suw gurşawyna garyşmagyna kömek edýär.
Kellesi: Çümýän garynjanyň kellesi birneme uly we gowy ösen.Gözler köplenç görnüklidir we suwuň üstünde-de, aşagynda-da ajaýyp görüş üpjün edýär.Şeýle hem, uzyn, inçe antennalary bar, adatça segmentasiýa edýärler, olar duýgur maksatlar üçin ulanýarlar (suwdaky yrgyldylary kesgitläň).
Ganatlar: Çümýän garynjalaryň iki jübüt ganaty bar.Möjekler ýüzüp barýarka, ganatlary bedenine bukulýar.Uçmaga ukyply we täze ýaşaýyş ýerlerini dargatmak we tapmak üçin ganatlaryny ulanýarlar.
Sözbaşylar, tomzak uçmaýan mahaly näzik päsgelçilikleri we bedeni goramaga kömek edýän elytra diýilýän gaty, gorag örtüklerine üýtgedilýär.Elitra, köplenç garynjanyň tertipli görnüşine goşant goşup ýa-da gysylýar.
Aýaklary: Suwa çümýänleriň 6 aýagy bar.Öň we orta aýaklar ýyrtyjylary ele almak we daş-töwereginde hereket etmek üçin ulanylýar.Yzky aýaklar, tekiz aýakly ýa-da ýüzýän aýaklary diýlip atlandyrylýan tekiz, pälwan ýaly gurluşlara öwrülýär.Bu aýaklary tüýler ýa-da tüýler bilen gysyp, garynjany suwdan aňsatlyk bilen sürmäge kömek edýär.
Möjek ýaly ajaýyp aýaklary bilen tomzak şeýle tizlik bilen ýüzýär welin, balyk bilen bäsleşip bilýär.
Garyn: Çümýän garynjanyň garny uzalýar we köplenç arka tarap çişýär.Birnäçe segmentlerden we iýmit siňdiriş, köpeliş we dem alyş ulgamlary ýaly möhüm organlardan ybarat.
Dem alyş gurluşlarySuwa çümýän garynjalar garyn aşagynda ýerleşýän kiçijik açyk jübüt jübütlere eýe.Gudratlar, elitrasynyň aşagynda saklaýan howadan kislorod çykarmaga we suwuň aşagynda dem almak üçin ulanmaga mümkinçilik berýär.
Suw çüwdürimleriniň profili - Karides we balyk baklaryndaky haýwanlar - dem alyş gurluşlary Suwuň aşagynda suwa çümmezden ozal, garynjalar elitrasynyň aşagyndaky köpürjik howany alýarlar.Bu howa köpügi gidrostatik enjam we wagtlaýyn kislorod üpjünçiligi bolup, 10-15 minut suwuň aşagynda galmagyna mümkinçilik berýär.
Şondan soň suwuň üstündäki dartgynlygy ýeňip geçmek üçin yzky aýaklaryny uzadýarlar, duzakly howany boşadýarlar we indiki suwa çümmek üçin täze köpürjik alýarlar.
Suwa çümýän garynjalaryň durmuş sikli
Suw çüwdürimleriniň ýaşaýyş sikli 4 aýratyn tapgyrdan durýar: ýumurtga, liçinkalar, gurjak we ulular.
1. gumurtga tapgyry: ingr-aýal jübütleşenden soň, suwa çümýän garynjalar ýumurtgalaryny suw ösümliklerine, suwasty galyndylara ýa-da suwuň gyrasyndaky topraga goýýarlar.
Görnüşlerine we daşky gurşaw şertlerine baglylykda inkubasiýa döwri adatça 7-30 gün dowam edýär.
2. Uly basgançak: eggsumurtga çykandan soň, çümýän tomzak liçinkalary ýüze çykýar.Liçinkalar suwly bolup, suwda ösýär.
Suw çüwdürimleriniň profili - Karides we balyk baklaryndaky haýwanlar - Suw çüwdürimleri liçinkalarySöýüjiniň liçinkalary ýiti görnüşi we ýyrtyjy tebigaty sebäpli köplenç “Suw gaplaňlary” diýilýär.
Olaryň uzyn jisimleri bar.Tekiz kelläniň her tarapynda alty sany kiçijik göz we iki tarapynda-da bir jübüt ägirt uly eňek bar.Liçinkalar ulular tomzagy ýaly, bedeniniň yzky ujuny suwdan uzadyp, atmosfera howasyndan dem alýarlar.
Liçinkalaryň häsiýeti daşky görnüşine gaty laýyk gelýär: durmuşdaky ýeke-täk islegi mümkin boldugyça ýyrtyjy tutmak we iýmekdir.
Liçinkalar ownuk suw jandarlaryny işjeň awlaýarlar we iýmitlendirýärler, dürli basgançaklardan geçip barýarka birnäçe gezek ösýärler we ereýärler.Gurçuk basgançagy görnüşlere we daşky gurşaw şertlerine baglylykda birnäçe hepdeden birnäçe aýa çenli dowam edip biler.
3. Pupa tapgyry: Liçinkalar kämillik ýaşyna ýetende, gury ýere çykýar, özüni jaýlaýar we gurjak bolýar.
Bu döwürde liçinkalar gurjak otagy diýilýän gorag gabynda ulular görnüşine öwrülýär.
Gurjak basgançagy adatça birnäçe günden iki hepde dowam edýär.
4. Ulular basgançagy: Metamorfoz gutaransoň, ulularyň suwa düşýän garynjasy gurjak otagyndan çykyp, suwuň ýüzüne çykýar.
Bu etapda ganatlaryny doly ösdürip, uçmaga ukyply.Ulularda çümýän tomzaklar jyns taýdan kämillik ýaşyna ýetip, köpelmäge taýyn.
Suw çümdürýän garynjalar sosial mör-möjekler hasaplanmaýar.Garynjalar ýa-da arylar ýaly käbir beýleki mör-möjek toparlarynda görlen çylşyrymly sosial häsiýetleri görkezmeýärler.Muňa derek suwa çümýän garynjalar, esasan, ýeke-täk jandarlar bolup, olaryň diri galmagyna we köpelmegine ünsi jemleýär.
Suwa çümýän garynjalaryň ömri görnüşlere we daşky gurşaw şertlerine baglylykda üýtgäp biler we adatça 1 ýyldan 4 ýyla çenli üýtgäp biler.
Suw çüwdürimleriniň köpelmegi
Suw çüwdürimleriniň tertibi - Garpyz we balyk baklaryndaky haýwanlar Jübütleşmegiň özüni alyp barşy we köpeliş strategiýasy, çümmek tomzagynyň dürli görnüşleriniň arasynda birneme üýtgäp biler, ýöne umumy amal aşakdaky ädimleri öz içine alýar:
1. Söýüşmek: Suw çüwdürimlerinde, tanyşlyk häsiýetleri adatça ýok.
2. Göçürmek: Suw çüwdürimleriniň köpüsinde erkekler jübütlenende aýallaryň arka tarapyna dakmak üçin ulanylýan öň aýaklarynda ýörite tutma gurluşlary (sorujy käseler) bar.
Gyzykly hakykat: Käwagt erkekler aýallar bilen jübütleşmäge şeýle bir höwes edip bilerler, aýallar hatda gark bolup bilerler, sebäbi erkekler ýokarda galýarlar we aýallar ýok bolsa kislorod alýarlar.
3. Tohumlamak.Erkek, spermi aýal-gyzlara aedeagus atly köpeliş organy arkaly geçirýär.Aýal spermi soň tohumlandyrmak üçin saklaýar.
4. ovumurtgalanma: ingr-aýal jübütlenenden soň, adatça suwa çümýän tomzak olary suwasty ösümliklere birikdirýär ýa-da ýumurtgalaryny ýumurtgajyklary bilen açyk kesip, suwasty ösümlikleriň dokumalaryna goýýar.Ösümlik dokumasynda ownuk sarymtyl yzlary görüp bilersiňiz.
Ortaça hasap bilen, çümýän aýal tomzaklar tohumçylyk möwsüminde onlarça ýüzlerçe ýumurtga bolup biler.Eggsumurtgalar uzyn we ululygy boýunça (0,2 dýuýma ýa-da 7 mm çenli).
Suw çümdürijileri näme iýýär?
Suw çüwdürimleriniň profili - Karides we balyk baklaryndaky haýwanlar - gurbagalary, balyklary we täze iýmitleri iýmekDöjek garynjalary esasan dürli janly suw jandarlary bilen iýmitlenýän ýyrtyjy ýyrtyjydyr.
ownuk mör-möjekler,
mör-möjek liçinkalary (aagondarha nymflary, ýa-da çümýän tomzak liçinkalary ýaly),
gurçuklar,
ulitka,
garynjalar,
ownuk gabyklar,
kiçi balyk,
hatda kiçi ýerde-suwda ýaşaýanlar (gurbagalar we gurbagalar we ş.m.).
Çüýrän organiki maddalar ýa-da käşir bilen iýmitlenip, käbir gylyk-häsiýetleri görkezýändikleri mälim.Iýmit ýetmezçiligi döwründe kannibalistik häsiýeti hem görkezerler.Uly garynjalar kiçi adamlara aw eder.
Bellik: Elbetde, çümmek tomzaklarynyň aýratyn iýmit aýratynlyklary görnüşlerine we ululygyna baglylykda üýtgeýär.Specieshli görnüşlerde beden ululygyna görä ep-esli ýyrtyjy iýip bilerler.
Bu tomzaklar gaty işdäsi we ýyrtyjylary suwuň üstünde we suw astynda tutmak ukyby bilen tanalýarlar.Eyyrtyjylaryny yzarlamak we tutmak üçin ýiti görmek we ajaýyp ýüzmek ukyplaryny ulanyp, pursatparaz awçylardyr.
Suwa çümmek işjeň awçylardyr.Adatça, ýyrtyjysynyň özüne gelmegine garaşman, aktiw gözlemek we yzarlamak bilen işjeň ýyrtyjy häsiýet görkezýärler.
Bu tomzaklar suw gurşawynda ýokary hünärli we çalt ýyrtyjydyr.
Olaryň çalt ýüzmek we ugruny çalt üýtgetmek ukyby işjeň ýagdaýda kowmaga we ýyrtyjyny takyklyk bilen ele almaga mümkinçilik berýär.
Suw çümdürijileri liçinkalary näme iýýär?
Suw çüwdüriminiň liçinkalary ýyrtyjy ýyrtyjydyr.Örän agressiw iýmitleniş häsiýetleri bilen hem tanalýarlar.
Şeýle hem giň iýmitlenýän we dürli ýyrtyjylary iýip bilýän hem bolsa, güýçli ekzoskeletleri bolmadyk gurçuklary, suluklary, garynjalary we beýleki haýwanlary gowy görýärler.
Munuň sebäbi olaryň anatomiki gurluşy.Suw çüwdüriminiň liçinkalary köplenç agzyny açýarlar we ýyrtyjy iýmit siňdiriş fermentlerini sanjym etmek üçin uly (orak ýaly) mandibellerinde kanallary ulanýarlar.Fermentler pidany çalt ysmaz we öldürýärler.
Şonuň üçin iýmitlenende liçinkalar ýyrtyjyny iýmeýär, tersine, şireleri sorýar.Orak şekilli eňekleri, suwuk iýmitleri içege ugrukdyrmaga hyzmat edýän içki gyrasyndaky çuň çukury görkezýän emdiriji enjam hökmünde çykyş edýär.
Ene-atalaryndan tapawutlylykda çümmek tomzak liçinkalary passiw awçylar bolup, gizlinlige bil baglaýarlar.Ajaýyp görüş ukyby bar we suwdaky hereketlere duýgur.
Suw çüwdüriminiň liçinkalary ýyrtyjyny anyklasa, uly mandibilleri bilen tutmak üçin oňa tarap ylgaýar.
Garpyz ýa-da balyk baklarynda suwa çümýän garynjalar ýa-da olaryň liçinkalary bolmak ygtybarlymy?
Karides tanky..Ok, gysga baklarda çümmek tomzaklarynyň ýa-da liçinkalarynyň bolmagy asla ygtybarly däldir.Döwür.
Käşir üçin gaty howply we stresli bolar.Suw çümdürýän garynjalar tebigy ýyrtyjydyr we gysga we hatda ulularyň garpyzy hem ýyrtyjy hökmünde görer.
Bu suw haýwanlarynyň güýçli eňekleri bar we gysga wagtyň içinde gysgalary bölüp bilýär.Şol sebäpden, çümdüriji tomzaklary we kepjebaşlary bir bakda saklamak hökmany suratda maslahat berilmeýär.
Balyk baky.Suw çümmesi we liçinkalary hatda gaty uly balyklara-da hüjüm edip biler.Tebigatda, ulularyň tomzaklary we liçinkalary dürli balyk gowurmalaryny awlamak bilen balyk ilatynyň azalmagynda möhüm rol oýnaýarlar.
Şeýlelik bilen, olary balyk bakynda saklamak hem zyýanly bolup biler.Eger hakykatdanam uly balyk ýok bolsa we olary köpeltmeseňiz.
Suw çümdürijileri akwariumlara nädip girýärler?
Suw çümdürijileri akwariuma 2 esasy ýol bilen girip bilerler:
Gapak ýok: Suwa çümýän garynjalar hakykatdanam gowy uçup bilýär.Şeýlelik bilen, penjireleriňiz ýapylmasa we akwariumyňyz ýapylmasa, daş-töwereginden tankyň içine uçup bilerler.
Suw ösümlikleri: Suw garynjalarynyň ýumurtgalary suw ösümliklerinde akwariumyňyza girip biler.Bakyňyza täze ösümlikler ýa-da bezeg goşanyňyzda, parazitleriň alamatlary üçin olary düýpli gözden geçiriň we karantin ediň.
Akwariumda olardan nädip dynmaly?
Gynansagam, täsirli usullar kän däl.Suw çümdürýän tomzaklar we liçinkalary gaty çydamly haýwanlar we islendik bejergä çydap bilýärler.
El bilen aýyrmak: Akwariumy seresaplylyk bilen synlaň we balyk toruny ulanyp, çümýän tomzaklary el bilen aýyryň.
Duzaklar: Et ýaly garynjalar.Bir gije suwuň üstünde ýagtylyk çeşmesi bolan ýalpak tabagy goýuň.Möjekler ýagtylyga çekilýär we olary aýyrmagy aňsatlaşdyryp, saçaga ýygnanyp biler.
Edyrtyjy balyklar: Mör-möjekler bilen tebigy iýmitlenýän ýyrtyjy balyklary tanatmak.Şeýle-de bolsa, bu suw haýwanlary bu ýerde-de has gowy goralýar.
Howp abananda, çümmek tomzaklary döş plastinkasynyň aşagyndan ak reňkli suwuklygy (süýt ýaly) çykarýar.Bu suwuklyk gaty poslaýjy häsiýetlere eýedir.Netijede, balyklaryň köpüsi olary ýakymly hasaplamaýarlar we olardan gaça durýarlar.
Suwa çümmek ýa-da liçinkalary zäherlimi?
.Ok, olar zäherli däl.
Suw çümdürýän garynjalar adamlara garşy gaharly däl we adatça howp abanmasa, aragatnaşykdan gaça durýarlar.Şeýlelik bilen, olary tutjak bolsaňyz, refleksli hereket hökmünde dişläp, goragly jogap berip bilerler.
Eyyrtyjynyň süňklerini deşmek üçin ýaramly güýçli mandiblleri sebäpli, dişlemegi gaty agyrýar.Lokal çişmä ýa-da gijilige sebäp bolup biler.
Netijede
Suwa çümmek, ilkinji nobatda suw mör-möjekleri bolup, ömrüniň köp bölegini suwda geçirýär.Suw durmuşyna gowy uýgunlaşypdyrlar we ajaýyp ýüzüjilerdir.
Suw çümýän garynjalar we liçinkalary dogabitdi wagşy ýyrtyjydyr.Aw etmek olaryň durmuşynda esasy işdir.
Predyrtyjy instinktleri, ýöriteleşdirilen anatomiki aýratynlyklary bilen bir hatarda, gysga, gowurma, ownuk balyk we hatda ulitka ýaly köp ýyrtyjyny yzarlamaga we ele almaga mümkinçilik berýär.
Iş wagty: Sentýabr-06-2023